Depressie in de palliatieve fase

Wat is een depressie?

Bij een depressie is een patiënt het grootste deel van de dag somber of verdrietig. Hij of zij heeft minder interesse of plezier in de dingen of mensen om zich heen.

Er is verschil tussen:

1. depressieve symptomen
2. een aanpassingsstoornis met depressieve stemming
3. een depressieve stoornis

Een aanpassingsstoornis en een depressieve stoornis vallen onder psychiatrische diagnoses, waarvoor de criteria zijn vastgelegd.

Depressie en palliatieve zorg

Depressieve klachten komen vaak voor bij patiënten in de palliatieve fase. Als iemand te horen krijgt dat hij of zij niet meer beter wordt, zijn deze klachten een normale reactie. Het aanpassen aan een leven met een levensbedreigende ziekte kan samengaan met verdriet, angst en somberheid. Meestal is deze periode tijdelijk, totdat de patiënt een nieuw evenwicht bereikt. De meeste patiënten vinden een nieuwe balans.  

Aanpassingsstoornis met depressieve stemming en depressieve stoornis

Als de patiënt dit nieuwe evenwicht niet bereikt, kan een aanpassingsstoornis met een depressieve stemming of een depressieve stoornis ontstaan. Deze stoornis treedt op als reactie op iets dat stress veroorzaakt (de levensbedreigende ziekte). Het leidt tot ernstig lijden en heeft invloed op het dagelijks leven van de patiënt. Bij een depressieve stoornis is er een aantal bijkomende ernstige klachten op lichamelijk, psychisch en existentieel gebied. De belangrijkste symptomen zijn somberheid en verlies van interesse in de dingen en mensen om hem of haar heen.

Aanpassingsstoornissen en depressieve stoornissen hebben een negatieve invloed op de kwaliteit van leven van patiënten en hun naasten. Ook kan het de therapietrouw en het functioneren van de patiënt ernstig belemmeren. 

Depressieve klachten komen in de palliatieve fase veel vaker voor dan aanpassingsstoornissen met depressieve kenmerken en depressieve stoornissen.

Diagnostiek

Het is belangrijk depressieve klachten in de palliatieve fase op tijd te herkennen. Zo kan je zorgen voor een betere kwaliteit van leven voor de patiënt. Dit kun je doen door te vragen naar de belangrijkste symptomen van depressie:

• Bent u het grootste deel van de dag somber?
• Heeft u minder interesse of plezier in bijna alle activiteiten die u doet?

Als het antwoord ‘ja’ is op één of beide vragen, dan is het van belang om goed door te vragen naar de andere symptomen van depressie.

Ondersteuning door zorgverleners

Er zijn aanwijzingen dat depressie voorkomen kan worden door goede, patiëntgerichte communicatie.

Als een depressie is vastgesteld zijn ondersteunende gesprekken door een arts of verpleegkundige de basis van de behandeling. Hierbij zijn de volgende punten belangrijk:

• Heb aandacht voor wie de patiënt is en wat hij/zij ervaart en belangrijk vindt.
• Geef eerlijke en duidelijke informatie over de ziekte of kwetsbaarheid.
• Betrek naasten of mantelzorgers bij de gesprekken.
• Ook interculturele consulenten en geestelijk verzorgers kunnen helpen bij de communicatie.

Op blz. 14 van de richtlijn Depressie in de palliatieve fase staan alle aanbevelingen voor communicatie met patiënten en hun naasten.

Behandeling

Stem de behandeling zoveel mogelijk af op kenmerken van de patiënt. Houd daarbij rekening met:

• de aard en ernst van de problematiek
• de cognitieve en sociale vaardigheden
• de omgevingsfactoren van de patiënt
• de wensen en behoeften van de patiënt

Deze vorm van zorg wordt ook wel 'matched care' genoemd. 

Soms zijn er specifieke factoren die de depressie veroorzaken. Denk hierbij aan hevige pijn of bijwerkingen van medicijnen. Als het kan, is het belangrijk om die factoren te behandelen. Bijvoorbeeld door betere pijnbestrijding of het staken van de medicijnen.

Soms helpen de ondersteunende gesprekken onvoldoende. Dan kan de patiënt verwezen worden voor psychologische interventies (psychotherapie), een andere vorm van therapie (bijvoorbeeld muziektherapie) of zingevingsgesprekken. Ook is behandeling met medicijnen (antidepressiva) een mogelijkheid. Bij aanpassingsstoornissen en/of depressieve stoornissen zullen psychologische interventies en/of behandeling met antidepressiva meestal noodzakelijk zijn.

Richtlijn Depressie in de palliatieve fase

De richtlijn Depressie in de palliatieve fase ondersteunt zorgverleners die betrokken zijn bij de (na)zorg voor patiënten in de palliatieve fase en hun naasten. Er staan aanbevelingen en tips in. Ook wordt beschreven hoe palliatieve zorg onderdeel wordt van het gesprek met patiënten en naasten.
 

Naar de richtlijn Depressie

Patiënteninformatie

Op Overpalliatievezorg is de patiëntenversie van de richtlijn Depressie in de palliatieve fase te vinden.

Samenvattingskaart

De samenvattingskaart bevat de belangrijkste aanbevelingen uit de richtlijn.

Palliarts

PalliArts is een app voor de mobiele telefoon of tablet. De samenvatting van de richtlijn is ook in deze app te vinden.

De app is gratis te downloaden voor zowel iOS (App Store) als Android (Play Store). Voor downloaden op de iPad selecteer 'alleen iPhone' in de zoekfunctie.  

Download de app voor iOS 
Download de app voor Android