Complementaire zorg

De werking van het luisteren naar muziek is onderwerp geweest van veel wetenschappelijke studies in de afgelopen jaren. Het luisteren naar muziek haalt herinneringen en bepaalde gevoelens naar boven, kan helpen om angst en stress te verminderen, een gevoel van ontspanning creëren en kan troostend werken of juist vrolijk maken. Voor sommige mensen kan muziek zelfs helpen om fysieke pijn te verminderen of te beheersen. Daarnaast kan muziek een krachtig middel zijn om emoties te uiten en te verwerken. Het kan mensen helpen om gevoelens van verdriet, angst of eenzaamheid te uiten en te begrijpen, en kan bijdragen aan een gevoel van verbondenheid met anderen.

Toepasbaar bij:

• Symptomen van angst
• Depressie
• Vermoeidheid
• Pijn

Vermijden bij:

• Delier
• Psychose
• Bij vermoeden van trauma of dementie is het raadzaam muziek luisteren eventueel in te zetten na consultatie met een muziektherapeut 

Mindfulness leert iemand om zonder oordeel de aandacht te richten op wat hij of zij nu ervaart aan gevoelens, gedachten en fysieke prikkels. Deze interventie was oorspronkelijk bedoeld om mensen met chronische pijn zich op een andere manier tot hun klachten te laten verhouden, maar wordt nu ook bij andere indicatie gegeven.

Toepasbaar bij:

• Angst
• Depressieve klachten (ook bij partners)
• Pijn
• Stress
• Vermoeidheid
• Stemmingsstoornissen
• Spiritueel lijden

Vermijden bij:

• Geen of weinig affiniteit met mindfulness
• Suïcidaliteit
• Ernstige alcohol- of drugsverslaving
• Acute psychotische toestand

Uitvoering

Om mindfulness te leren toepassen is een training van gemiddeld acht sessies van 2,5 uur nodig. Voor de meeste patiënten is dit niet meer mogelijk, maar elementen uit de training kunnen wel worden toegepast. Hieronder enkele voorbeelden:
•   In de handreiking Complementaire zorg vind je een pdf over de uitvoering van mindfulness.
•    Online oefeningen van het Radboudumc Centrum voor Mindfulness
•    Mindfulness-based Cognitive  Therapy voor mensen met kanker

Ontspanningsoefeningen zijn gericht op het ontspannen van het lichaam en het kalmeren van de geest. Er zijn verschillende vormen, die ook gecombineerd kunnen worden. De meest gebruikte zijn: 

• Ademoefeningen: beïnvloeden van het ademhalingspatroon of de ademfrequentie.
• Spierontspanningsoefeningen: systematisch beurtelings aanspannen en ontspannen van spiergroepen.
• Geleide visualisatie oefeningen: gebruik van mentale voorstellingen en visualiseren van situaties die ontspanning bevorderen.

Toepasbaar bij:

• Pijn
• Angst
• Stress
• Depressie
• Stemmingsstoornissen
• Verbeteren van levenskwaliteit
• Misselijkheid en braken
• Dyspneu

Vermijden bij:

• Geen affiniteit met ontspanningsoefeningen
• Lage bloeddruk
• Hoge koorts, ijlen
• Acute, ernstige pijn
• Patiënt die instructies niet kan begrijpen
• Verwardheid
• Psychose
• Ascites (in geval van ademoefening)
• Ernstige longklachten (in geval van ademoefening)
• Als ademoefeningen onrust geven (in geval van ademoefening)
• Ernstige emotionele problemen (in geval van geleide visualisatie)
• Psychiatrische problemen in het verleden (in geval van geleide visualisatie)
• Hallucinaties (in geval van geleide visualisatie)
• Moeite met concentreren (in geval van geleide visualisatie)

De koele buikwassing is een korte en milde interventie die kan worden ingezet om obstipatie te behandelen. 

Toepasbaar bij:

• Obstipatie

Vermijden bij:

• Acute urineweginfecties
• Acute buikinfecties
• Delier
• Een door dexamethason aangedane huid (mogelijk microletsel door wrijving)
• Ernstige problemen met de thermoregulatie
• Extreme vermoeidheid
• Huidletsels ter plaatse
• Ileus anders dan door obstipatie
• Koorts
• Lymfoedeem stadium 2 en 3 ter plaatse
• Rillen
• Vergevorderde ascites

Aandachtspunten

• Werk rond een suprapubische katheter of stoma heen. Kies een andere interventie wanneer dit toch oncomfortabel blijkt

Uitvoering

•   In de handreiking Complementaire zorg vind je uitvoering Koele buikwassing.

Het voetbad is een ontspannende, doorbloeding bevorderende, rustgevende weldaad voor lichaam, geest en ziel.

Toepasbaar bij:

• Slaapstoornissen
• Moeite om te ontspannen
• Chronisch koude voeten (i.c.m. koolzuur bij neuropathie, doorbloedingsstoornissen)
• Slecht genezende lokale wonden (in overleg met wondzorgdeskundige)

Vermijden bij:

• Gevorderde ascites
• Neiging tot (plotseling) stijgende lichaamstemperatuur
• Falend thermoregulatiesysteem
• Actieve reumatische of andere ontstekingsprocessen ter plaatse
• Neuropathie ter plaatse
• Oedeem in de benen
• Bloedingen

Uitvoering

• In de handreiking Complementaire zorg vind je uitvoering voetbad.

Massage van een lichaamsdeel verbetert de doorbloeding en geeft naast spierontspanning ook algehele ontspanning. Vaak wordt hand- of voetmassage toegepast. Buikmassage wordt toegepast bij obstipatie.

Aandachtspunten

Een patiënt moet de massage graag willen, en degene die de massage toepast moet zich er ook prettig bij voelen. Aandacht voor privacy en intimiteit is belangrijk. Massage kan worden toegepast  door getrainde verpleegkundigen, maar ook door getrainde naasten. Dit kan worden gecombineerd met de dagelijkse verzorging. Belangrijk is rekening te houden met de vitaliteit van de patiënt: hoe minder energie, hoe zachter de aanraking.

Toepasbaar bij:

• Pijn
• Misselijkheid
• Slaapproblemen
• Spanning en onrust
• Angst
• Depressie
• Obstipatie (buikmassage)

Vermijden bij:

• Extreme angst en/of ernstige onrust
• Toename van de klacht tijdens de massage
• Pijn bij lichte aanraking van de huid (allodynie)
• Wonden, infectie, metastaten, trombose, infuus etc.

Wees terughoudend bij:

• Polyneuropathie van de te masseren ledemaat
• Lymfoedeem

Uitvoering

• In de handreiking Complementaire zorg vind je een algemene werkwijze bij een massage.

Aromazorg is een vorm van complementaire zorg waarbij gebruik gemaakt wordt van essentiële oliën, CO2-extracten of ander plantaardige grondstoffen. Essentiële oliën en CO2-extracten zijn sterk geconcentreerde aromatische oliën, die gewonnen worden uit plantmateriaal, zoals lavendel, gember, sinaasappel en munt. CO2-extracten zijn vergelijkbaar met essentiële oliën maar met een dikkere substantie. 

Toepasbaar bij:

• Het creëren van een prettige sfeer (d.m.v. verdamping)
• Stress, spanning, onrust, agitatie, angst, dreigende paniek, somberheid, vermoeidheid, apathie (d.m.v.  inhalatie, verdamping, visualisatie, aromatische massage)
• Isolement, eenzaamheid (d.m.v. aromatische massage)
• Slaapproblemen (d.m.v. inhalatie, aromatische massage, baden)
• Pijn (d.m.v. inhalatie, aromatische massage)
• Benauwdheid (d.m.v. inhalatie)
• Luchtweginfecties (d.m.v. inhalatie)
• Misselijkheid (d.m.v. inhalatie)
• Obstipatie (d.m.v. aromatische buikmassage, voetbad)
• Circulatiestoornissen (d.m.v. aromatische buikmassage, baden)
• Huidzorg (d.m.v. verzorgingsproducten)
• Mondzorg (d.m.v. verzorgingsproducten)

Vermijden bij:

• Expliciete afkeer van bepaalde geuren
• Bij toepassing op de huid:
  • Overgevoeligheid voor bestanddelen
  • Extreem gevoelige huid (bijv. door bestraling)
• Bij inhalatie (en soms verdamping):
  • Bij astmapatiënten (en soms ook COPD-patiënten) kunnen klachten verergeren bij het gebruik van essentiële oliën door verdamping of inhalatie.
• Bepaalde oliën mogen niet gebruikt worden bij epilepsie of tijdens de zwangerschap. Raadpleeg goede vakliteratuur alvorens te starten. Daarin staat per olie gespecificeerd of het gebruikt kan worden.
• Bij patiënten die bekend zijn met overgevoeligheid is een huidtest aanbevolen vóór gebruik van een essentiële olie. Breng een kleine hoeveelheid (in de toe te passen concentratie) aan in de elleboogplooi en bekijk na circa 24 uur of een reactie is opgetreden.

Uitvoering:

• In de handreiking Complementaire zorg vind je eenvoudige toepassingen met essentiële oliën

Therapeutic touch (TT) en healing touch (HT) zijn verpleegkundige interventies die gebaseerd zijn op de gedachte dat de mens ook uit energie bestaat en dat deze energie bij ziekte uit balans is. De zorgverlener brengt bij TT en HT het energieveld meer in balans. Dit gebeurt met behulp van handbeweging met lichte aanraking op het lichaam of rondom het lichaam heen. Doel is dat de ontvanger innerlijke rust ervaart, er meer balans is in het proces waar ze zich op dat  moment bevindt.

Toepasbaar bij:

• Pijn
• Angst
• Vermoeidheid
• Depressie
• Slaapproblemen
• Onrust bij dementie

Vermijden bij:

• Als de patiënt weerstand heeft tegen de interventie

Uitvoering

• In de handreiking Complementaire zorg vind je uitvoering Therapeutic Touch en uitvoering Healing Touch